Yöntem, usûldür. Usûl olmazsa maksada ulaşmak mümkün olmaz. Usûl bu anlamda, bir hazineyi açan anahtar ve kilit gibidir. Cismi küçük olmakla birlikte, hazine açılmaz ise içindeki kıymetli metalara ulaşıp onlardan istifade etmek mümkün olmaz. İlimle malumatı ayıran da bilgilerden sistemli bir neticeye ulaştıracak bir yolun seçilmesidir.

...

Kelâm kitaplarında yer alan “Sistematik kelâm” ifadesinin kelâmın yöntemine yönelik ciddi bir işaret olduğunu burada söylemek gerekir. Her ilmin sistemi vardır, ancak bilgi kaynakları, bunlardan elde edilen verilere bir değer atfedilmesi, bu ilmi açık ve berrak bir duruşa kavuşturmuştur. Kelamın sistematik yapısı ve yöntemindeki ciddiyeti kavramak için şu ifadeleri burada zikretmek faydalı olacaktır:

“Kelam ilminin yöntemini anlamak için kelâmın bilgi kaynaklarını ve bu kaynakların hiyerarşisini; kelâmın deliller doktrinini ve yine bu delillerin de hiyerarşisini, kelâmın akıl ve mantıkla ilgili değerlendirmelerini”[1] bilmek gerekir.

Kelamın bilgi kaynakları içinde ezeli bilgi olarak vahiy başta gelmektedir. İnsana ait bilgiler hâdis (yaratılmış) türündedir. Ancak bunlar zarurî (kesin) nazarî, istidlâlî ve kesbî olmak üzere farklı kısımlarda incelenmiştir. Kesbî bilginin bir türü de selim duyuların verdikleri bilgilerdir.[2] Kelâm ilminin mahiyeti, konuları ele alışı, bu kaynaklardan hükümler üretilmesi elbetteki itikadın sağlam temellere oturması gayesine yöneliktir. Dikkat edilirse bu sürecin tamamı, Allah’a ait bilgi olan vahiy, insanın bunları aklı ile kavraması, bu bilginin insan tabiatı dikkate alınarak yorum ve açıklamaya kavuşturulması diye ifade edilebilir. Şüphesiz, bu süreçte her konunun hakkı ve sınırları farklıdır. Kelam metodolojisinin tamamı bu süreci ele almakta ve uygulamaktadır.

...

Gazzalî ile birlikte kelam ilmine yeni bir alan açıldığı, felsefeyi kelamcıların belirli bir süreç içinde anlayıp okudukları, felsefe kültürünün parçası olarak mantık ilmini aldıkları biliniyor. Kelâm alimleri mantık ilmini bir sanat olarak kabul etmişler, dini ilimlerin aslından olmayıp sadece aleti olması yönü ile gerekli görmüşlerdir.

 

[1] Kollektif, Farklı İlim Dallarından Kur’an’a Bakış; (İstanbul, Ensar y. 2022);  Kâmil Ruhi Albayrak, “Kelâm Açısından Kur’ana Bakış”, s.119.

[2] Recep Ardoğan Dellillerden Temelleler Sistematik Kelâm,(İstanbul, Klm y. 2016) s.19-20.